1944-1946
2 Korpus Polski w regionie Marche

2. Bitwa o Ankonę
17 czerwca 1944 r. 2 Korpus jako samodzielna wielka jednostka 8 Armii Brytyjskiej oficjalnie przejmuje odcinek adriatycki. W jego skład wchodzą dwie dywizje piechoty (3 Dywizja Strzelców Karpackich i 5 Kresowa Dywizja Piechoty); 2 Brygada Pancerna, złożona z trzech pułków (1 Pułku Ułanów Krechowieckich, 4 Pułku Pancernego „Skorpion”, 6 Pułku Pancernego „Dzieci Lwowskich”); Jednostki Korpuśne, w tym 2 Grupa Artylerii, różne służby i rozpoznawczy Pułk Ułanów Karpackich. Stan liczebny Korpusu, obejmujący również Pomocniczą Służbę Kobiet, wynosi łącznie około 43 tysięcy.
Pod polskim dowództwem działają ponadto następujące formacje: niemal 25-tysięczny Włoski Korpus Wyzwolenia (CIL), dowodzony przez gen. Umberto Utili; 7 Pułk Huzarów - brytyjska jednostka rozpoznawczo-pancerna i licząca ok. 400 partyzantów „Brigata Maiella”, dowodzona przez Ettore Troilo. Ponadto oddział włoskich ochotników, którzy przeszli przeszkolenie komandosów, nazwany - 111 Kompania Ochrony Mostów, został przydzielony do Pułku Ułanów Karpackich.
Siły niemieckie na odcinku adriatyckim składały się z dwóch uszczuplonych liczbowo dywizji piechoty (278 oraz 71), nie dysponujących bronią pancerną ani osłoną lotniczą. Były one jednak wyposażone w skuteczną artylerię, działa szturmowe oraz włoskie działa samobieżne M42, spełniające rolę przeciwpancernych, jak również w broń przeciwpancerną jednostkową. Odcinek nadbrzeżny powierzony został 278 Dywizji Piechoty, dowodzonej przez gen. Harry Hoppe.
Pierwsze starcie z Niemcami, którzy zajęli linie obronne na linii rzeki Chienti, miało miejsce 21 czerwca 1944 r. W dniach 22 i 23 czerwca nastąpiło silne przeciwnatarcie Niemców, którzy jednak następnie, w dniach 28 i 29 wycofali się znad Chienti. 30 czerwca oddziały polskie wkroczyły do Maceraty, Potenzy Piceny, Civitanova Marche.
Nowa linia obrony zostaje utworzona nad rzeką Musone a bitwa o zdobycie portu w Ankonie zostaje rozegrana w dwóch fazach. W pierwszej fazie (zwaną „bitwą loretańską” lub „wstępną bitwą o Ankonę”), rozpoczętej przekroczeniem Musone pod Loreto 2 lipca, 2 Korpus przystępuje do zdobycia niemieckich punktów oporu na północ od tej rzeki i jej dopływu Fiumicello. 4 lipca zostaje zajęte Castelfidardo, podczas gdy Osimo zdobyto 6 lipca po szczególnie ciężkich walkach: natarciu piechoty 3 Dywizji Strzelców Karpackich, wspartego czołgami 2 Brygady Pancernej oraz 7 Pułku Huzarów. Batalionom 5 Kresowej Dywizji Piechoty udaje się opanować, Montoro, S. Margherita, Centofinestre, Tornasano oraz, na północ od Musone, Palazzo del Cannone i Palazzo Simonetti. 9 lipca Dywizja „Nembo” Włoskiego Korpusu Wyzwolenia zdobywa Filottrano, a 13 lipca włoscy żołnierze wchodzą do Cingoli.
Zajęcie pozycji dominujących w Castelfidardo, Osimo, Filottrano i Cingoli umożliwia decydujące działanie dla zdobycia portu w Ankonie. W głównej bitwie o Ankonę, która rozpoczęła się o świcie 17 lipca 1944 r., główny wysiłek 2 Korpusu zostaje skoncentrowany na osi Monte della Crescia-Polverigi-Agugliano. Formacje pancerne, we współpracy z piechotą, mają za zadanie rozwinąć manewr oskrzydlający, który, skierowany na północ, stawia za cel odcięcie sił niemieckich w kotle i ich zniszczenie. Próbuje się zatem zająć Ankonę w wyniku kompleksowego manewru prowadzonego od lewej, w głębi lądu, przygotowując równocześnie manewr dywersyjny na prawym skrzydle, aby Niemcy uwierzyli, że główny atak będzie miał miejsce wzdłuż pasa nadbrzeżnego. CIL ma za zadanie osłonić lewe skrzydło polskich formacji, oraz zdobyć Rustico i S. Maria Nuova.
Bataliony 5 Wileńskiej Brygady Piechoty, wsparte ogniem artylerii i czołgami, uderzają na S. Paterniano i udaje im się, po zaciekłych walkach, zdobyć Monte della Crescia. W międzyczasie 3 batalion 3 Dywizji Strzelców Karpackich, wsparty czołgami, zajmuje S. Stefano. Natomiast czołgi 2 Brygady Pancernej i 7 Pułku Huzarów przeprawiają się przez rzekę Musone i posuwają w kierunku Casenuove, Croce di S. Vincenzo, Polverigi i Agugliano, zdobyte o świcie 18 lipca. Manewr oskrzydlający, prowadzony przez czołgi we współpracy z piechotą Dywizji Kresowej, rozwija się pomyślnie w kierunku Torrette, Chiaravalle, Falconara. Z powodu jednak utworzenia przez Niemców linii obronnych, zamknięcie kotła ma miejsce w rejonie Torrette dopiero popołudniu 18 lipca a u ujścia rzeki Esino popołudniu 19 lipca. Dlatego niektórym oddziałom niemieckim, mimo olbrzymich strat, udaje się wymknąć z okrążenia.
Na odcinku nadmorskim, powierzonym piechocie Dywizji Strzelców Karpackich i Pułkowi Ułanów Karpackich, opór niemiecki jest stopniowo eliminowany. Dnia 18 lipca 1944 r., o godź. 14,30 Ułani Karpaccy wkraczają do Ankony.
Bitwa o Ankonę była wielkim sukcesem strategicznym 2 Korpusu. Zaledwie w kilka dni po jej zdobyciu port w Ankonie zaczyna funkcjonować. Poza różnymi typami statków handlowych z zaopatrzeniem, mogą do niego przybijać zbiornikowce, a benzyna zostaje przez naftociąg przekazywana do magazynów Api w Falconarze. Stąd samochody-cysterny, ciężarówki i pociągi ruszają z zaopatrzeniem dla frontowych jednostek 8 Armii brytyjskiej. W początkach sierpnia przywrócona zostaje działalność lotniska w Falconarze, podczas gdy w całej strefie ankońskiej powstają składnice i magazyny alianckie. Posiadanie oraz zabezpieczenie portu w Ankonie wpłynie niebawem na decyzję aliantów, aby właśnie na odcinku adriatyckim przełamać Linię Gotów.
Bitwa o Ankonę ma podstawowe znaczenie dla Polaków. Była to bardzo ważna i unikalna operacja w kampanii włoskiej, w której 2 Korpus działał w sposób prawie autonomiczny. Ma ona również wysoką wartość symboliczną dla Włochów, wykazując ich wolę walki o wyzwolenie ojczystego kraju. Równocześnie działania nad Adriatykiem u boku Polaków Włoskiego Korpusu Wyzwolenia, partyzantów z Maiella w Abruzzo i z regionu Marche oraz 111 Kompanii Ochrony Mostów odnowiły i utrwaliły, mające długą historyczną tradycję, polsko-włoskie braterstwo broni.